Ayn Rand dhe Objektivizmi (shkurtimisht)

Ayn Rand dhe Objektivizmi (shkurtimisht)

Nuk ka asgjë që mund t’ia mohojë lirinë njeriut, veçse njerëz të tjerë. (Ayn Rand 1905-1982)

Gjatë shekullit të 20-të forcat binjake të fashizmit dhe komunizmit bënë që shumë intelektualë në Perëndim të vinin në dyshim etikën përfshirjes shtetërore në jetët e individëve.

Filozofja dhe novelistja russo-amerikane Ayn Rand besonte në një formë individualizmi etik, i cili e konsideronte ndjekjen e interesit personal (vet-interesit) si moralisht të drejtë.

Sipas Ayn Randi, çdo tentativë për të kontrolluar veprimet e të tjerëve nëpërmjet rregulloreve shtetërore korruptonte aftësinë e individëve për të punuar lirisht si anëtarë produktivë të shoqërisë. Me fjalë të tjera ishte e rëndësishme që të ruhej liria e njeriut prej ndërhyrjes së njerëzve të tjerë.

Më në veçanti Rand mendonte se monopoli që zotëron shteti në ushtrimin ligjor të dhunës është i pa moralshëm, sepse minonte përdorimin praktik të llogjikës dhe arsyes prej individëve. Për shkak të kësaj, Rand dënonte taksimin, sikundër edhe rregullimin shtetëror të bizneseve dhe shumë fusha të tjera të jetës publike.

Objektivizmi
Kontributi kryesor politik i Ayn Rand në mendimin politik është një doktrinë që ajo e quante Objektivizëm. Ajo e mendoi Objektivizmin si një “filozofi praktike për të jetuar në Tokë” që siguronte një set parimesh që qeverisnin të gjitha aspektet e jetës, përfshirë politikën, ekonominë, artin dhe marrëdhëniet ndërpersonale.

Objektivizmi është ndërtuar mbi idenë se arsyeja dhe racionaliteti janë të vetmet absolute në jetën e njeriut, dhe si rezultat, çdo formë e “thjeshtë e di” bazuar në fe apo instinkt, si për shembull besimi fetar/religjioni, nuk mund të siguronte një bazë adeguate për ekzistencën.

Puna e saj më me ndikim ishte Atlas Shrugged; në të artikulohen idetë e saj për sa i përket Objektivizmit. Ngjarjet e novelës zhvillohen në një versione të Shteteve e Bashkuara të Amerikës të sakatosura prej ndërhyrjes qeveritare dhe biznesmenëve të korruptuar; heronjtë e novelës janë industrialistët dhe sipërmarrësit prodhueshmëria e të cilëve mbështet shoqërinë dhe korporatat e të cilëve ushqejnë civilizimin.

Në ditët e sotme idetë e Ayn Rand rezonojnë ende fuqishëm në qarqet libertariane sikundër edhe në qarqe më të vogla liberale dhe konservatore amerikane.

Mendime racionale nga Ayn Rand (2)

Ayn Rand ka qenë një shkrimtare e filozofe ruso-amerikane. Në veprat e saj ka formuluar nje sistem filozofik dhe te jetes të bazuar në lirinë individuale, te drejtat natyrore, egoizmin racional dhe kapitalizmin “laissez-faire”. Ajo iu kundërvu fesë, luftës dhe çdo forme të ndërhyrjes së shtetit në ekonomi. Librat dhe mendimi i saj kanë qenë dhe jane ndër më të lexuarit më ndikuesit në kulturën amerikane.

Mund të informoheni më gjerë për të dhe filozofinë e saj në këto nyje:
AynRand.org
Objectivism Reference Center
Ayn Rand Lexicon

 

«Përderisa religjioni është një formë filozofie primitive – një përpjekje për të ofruar një vizion të plotë të realitetit – shumë nga mitet e tij janë të shtrembëruar, alegori të dramatizuara të bazuara në disa elemente vërtetësie, aspekte të ekzistencës së njeriut, disa aktuale, edhe pse shpesh tepër të pakapshme»

«Fe dhe forcë… janë korolare: çdo periudhë e historisë e dominuar nga misticizmi, ishte një periudhë e statizmit, diktaturës, e tiranisë.»

«Cila është natyra e fajit që mësuesit tuaj quajnë Mëkati Origjinal [i njeriut]? Cilat janë të ligat që fitoi njeriu kur ra prej gjendjes që ata konsiderojnë perfeksion? Miti i tyre deklaron se ai hëngri frutin e pemës së njohurisë – ai fitoi një mendje dhe u bë një qenie racionale. Ishte njohuria e së mirës dhe së keqes – ai u bë një qenie morale. Ai u dënua që ta fitonte buken e vet me punën e vet – ai u bë një qenie prodhuese. Ai u dënua që të ndjente dëshirë – ai fitoi aftësinë e kënaqësisë sekseuale. Të kqijat për të cilat e mallkojnë atë janë arsyeja, moraliteti, krijueshmëria, gëzimi – të gjitha vlera kardinale për ekzistencën e tij. Miti i rënies së njeriut nuk është dizenjuar për të shpjeguar dhe dënuar veset e tij, nuk janë gasbimet e tij që merren si faj, por esenca e natyrës së tij si njeri. Çfarëdo të ishte – ai robot në Kopshtin e Edenit, që ekzistonte pa mendje, pa vlera, pa punë, pa dashuri – ai nuk ishte njeri.
Rënia e njeriut, sipas mësuesve tuaj, ishte që ai fitoi virtytet e nevojshme për të jetuar. Këto virtyte, sipas standardit të tyre, janë Mëkati i tij. E keqja e tij, akuzojnë ata, është se ai është njeri. Faji i tij, akuzojnë ata, është se ai jeton.
Ata e quajnë atë moralitet të mëshirës dhe doktrinë të dashurisë për njeriun.
Jo, thonë ata, ata nuk predikojnë se njeriu është i keq, e keqja është vetëm ai objekti i huaj: trupi i tij. Jo , thonë ata, ata nuk dëshirojnë ta vrasin atë, ata dëshirojnë vetëm ta bëjnë atë të humbasi trupin e tij. Ata përpiqen ta ndihmojnë atë, thonë ata, kundër dhimbjes së tij – dhe tregojnë mbështetësen e torturës ku e kanë lidhur, mbështetësen me dy rrota që e shtyjnë atë në drejtime të kundërta, mbështetësen e doktrinës që ndan shpiritn dhe trupin e tij.»

«Dinozaurët dhe krijesat e tyre mike u zhdukën nga kjo tokë shumë më përpara se të kishte ndonjë industrialist apo ndonjë njeri… Por kjo nuk i dha fund jetës në tokë. Në kundërshti me ekologjistët, natyra nuk qëndron e palëvizshme dhe nuk mban atë lloj “ekuilibri” që garanton mbijetesën e çdo lloj specieje – aq më pak mbijetesën e produktit të vet më të madh dhe më të brishtë: njeriu.»

«Ekologjia si një princip shoqëror… dënon qytetet, kulturën, industrinë, teknologjinë, intelektin, dhe mbështet rikthimin e njeriut tek “natyra”, në gjendjen e nënkafshëve hungëritëse që gërmojnë dheun me duar e tyre të zhveshura.»

–

[Nëse postimi të pëlqeu, dhe do të qëndrosh i/e azhornuar, mos harro të vendoshësh një “Like” tek faqja e blogut në Facebook.]

Katolicizmi dhe Shkenca sot

Nëse duam që të kuptojmë raportin ndërmjet katolicizmit dhe shkencës, është e nevojshme të kemi kuptuar mirë strukturën e katolicizmit, sepse në këtë aspekt ai përfaqëson një rast mjaft të rallë, pothuajse unik ndërmjet feve.

Fetë e organizuara janë të gjitha sisteme pushteti të rafinuara, por pjesa më e madhe e atyre me përhapje të gjerë përfaqësojnë sisteme fortësisht horizontale, të strukturuara në paralel me strukturat e tjera të pushtetit. E vërteta nuk imponohet nga lart-poshtë, nga të paktët tek të shumtët, sesa në mënyrë anësore, nga shumica tek individi (njëjësi). E para është një formë pushteti “aristokratike”, e dyta është një formë “plebe” (“plebishitare”).

Natyrisht pushteti plebe nuk është i ndryshëm dhe as më i mire se ai tjetri, në të kundërt, përgjithësisht është më i keq; por funksionon në një mënyrë radikalisht të ndryshme, sepse është i prirur që ta vendos veten si alternative ndaj formave të tjera të pushtetit aristokratik. Ndërmjet të cilave qëndron edhe shkenca.

Format e pushtetit (fuqisë) fetar(e) plebe më të strukturuara dhe të fuqishme, si fundamentalistët fetarë islamkë ose evangjelikë, kërkojnë konflikt me shkencën pothuajse në çdo fushë të aktivitetit njerëzor. Kur pohohet se Toka ose raca njerëzore ekzistojnë prej gjashtë mijë vitesh, ose se Muhameti e ndau Hënën më dysh me një gjest, ia bën mu (!) që nuk po përpiqen asfare që të thonë diçka shkencërisht të besueshme, të paktën diçka që përputhet me shëndetin mendor. Por shkenca dhe “bon sensi” në këtë pike vështrim nuk kanë fare të bëjnë; janë armiq të cilët duhen luftuar, disa mënyra jetese alternative dhe të pa përputhshme me atë fideistike. Ose beson ose mendon, pike!!

Katolicizmi nën këtë pikëvështrim është thellësisht i ndryshëm. Duke qënë një pushtet i tipit “aristokratik”, e duron shumë mire ekzistencën e strukturave të tjera të pushtetit “aristokratik”, për më tepër, i dëshiron sepse lejojnë që të mbahet një kontroll më i madh mbi popullsinë. Por kjo ndodh vetëm me pakt që të mos vihet në dyshim prioriteti  i tij, pra që të tilla struktura (pushteti) të jenë ngushtësisht në shërbim të Kishës. Në këtë sens Kisha Katolike ka një status të vacantë: sillet de facto si një sekt fetar (sekt religjoz), me një kryetar karizmatik të pa dështueshëm dhe me shërbëtorë mjaft të devotshëm në të gjithë botën.

Gjithashtu, mund të themi se, kisha Katolike është sekti fetar më i lashtë dhe i fuqishëm i historise, pra është mësuar me kalimin e kohës që ta perfeksionojë pushtetin (fuqinë) e saj. Sektet normalisht përbëjnë bërthama të izoluara përbrenda shoqërisë, trupa të huajë që në njëfarë mënyre vetëqeverisen, ishuj të shkretë ku kryetarët u japin urdhra majmunëve.

Kisha Katolike po devijon gjithnjë e më shumë në atë drejtim, por këtë nuk e pranon; nuk i mjafton t’i japi urdhra majmunëve, nuk bën pjesë në historinë e saj; do që të japi urdhra për të tërë. Pra, sikundër bënte një mijë vite më pare, ndërton dhe përdor instrumente alternative, për ushtrimin e pushtetit aristokratik; instrumente që ndërtohen duke u bazuar mbi ato që tashmë ekzistojnë. instrumente si: mjekë “katolikë”, shkencëtarë “katolikë”, psikiatër “katolikë”…. Thonjëzat janë më shumë se të nevojshme duke qenë se nuk po flasim për njerëz dhe profesionistë me një set të caktuar besimesh personale që nuk ndërhyjnë me profesionin e tyre, por po flasim për individë që i shërbejnë me devotshmëri dhe pa skrupuj, interesave të Kishës Katolike; njerëz që duke u shtyrë nga devotshmëria e thjeshtë ose nga paratë, punojnë për të përhapur besimin qorr tek feja duke e maskuar atë, pothuajse përsosmërisht, me një tis zbulimesh shkencore. Kështu mund të konkludojnë triumfalisht se shkenca është nga ana e tyre.

Pra, për katolikët shkenca konfirmon gjithnjë atë që thonë ata (dhe nëse nuk është kështu do të përpiqen ta bëjnë që të jetë ashtu, dhe nëse nuk ia arrijnë këtij qëllimi pa u “ridikolizuar”, atëherë do të ndryshojnë mendim dhe do të thonë se e kanë menduar gjithnjë sikundër thotë shkenca). Për fetarët e tjerë, shkenca është një instrument i Satanait dhe duhet refuzuar in toto. Pra, Kisha krijon një botë alternative në të cilën qeveris ajo, si sektet, por përpiqet që këtë botë “alternative” (jo reale) ta fuse në çdo skutë, në çdo hapësirë të lirë. Nuk i mungojnë as mjetet ekonomike dhe as ushtarët, për të bërë një gjë të tillë. Fleksibiliteti dhe aftësia komunikuese i lejon që të përshtatet shumë here më lehtë nga sa mund të bëjnë fundamentalistët islamikë apo ata protestantë. Nëse një nga ata thotë se homoseksualiteti është një sëmundje dhe Jezusi (apo një profet tjetër) mund ta kurojë me anë të magjisë, është evidente se nuk po përpiqet minimalisht për të patur një besueshmëri shkencore, të paktën formale. Por një besimtar katolik do të bëjë ndryshe, do të mbështetet pas teorive freudiane obsolete, do të diplomohet në psikologji ose në psikiatri, do të mësojë mire të gjithë instrumentet psikologjike që i shërbejnë dhe do të thotë se nga homoseksualiteti mund të kurohesh me anë të terapisë, por jo me anë të mrekullive. Dhe pastaj është Jezusi, nga ndonjë anë ta fut gjithnjë; por Jezusi, do të të thotë, është vetëm një ndihmë, edhe nëse je ateist ti mund të shërohesh (nga homoseksualizmi, në shembullin tonë), sepse e thotë shkenca, dhe jo feja.

Ah, çfarë rastësie, shkenca po thotë atë që thotë edhe Kisha!

Si në rastin e fundamentalistëve si në rastin e Kishës Katolike, nuk ka një besueshmëri (kredibilitet) të tyren; janë gjithnjë budallallëqe dhe këtë shkenca e di… por në versionin katolik arrihet që të krijohet një kredibilitet formal, sa për sy e faqe. Kjo ndodh mbi të gjitha nëse ai që po flet është vendosur posaçërisht në majën e ndonjë universiteti apo institucioni, katolik ose jo.

---